Je hebt net een kindje gekregen. Een klein kwetsbaar mensje waarvoor jij de verantwoordelijkheid draagt en waar jij voor moet zorgen. En dan besluit jij of je partner om te scheiden. Als het haar beslissing is, dan kan het voelen of je wereld instort. Als het jouw beslissing is, is dat niet vanzelfsprekend gemakkelijker. Je beslist zoiets namelijk niet zomaar, zonder reden. Een scheiding betekent verdriet, boosheid en stress. Het idee dat je het vanaf nu alleen moet doen en met een moeder waar je een nieuwe verhouding toe moet vinden, kan de emoties hoog op doen lopen.
Vaders zijn net zo belangrijk voor het welzijn van kinderen als moeders.** In de volgende twee blogs geef ik (in het kort) weer wat er zoal kan spelen en hoe je daarmee om zou kunnen gaan.
Er zijn twee factoren die vaderschap bepalen en die van invloed zijn op de ontwikkeling van een kind.
De eerste is de rol die de vader in het leven van een kind speelt: beschikbaar zijn, tijd en aandacht aan je kind geven en voor je kind zorgen. Naast aanwezigheid en inspelen op de behoeften is er nog een factor: kinderen identificeren zich met hun ouders. Identiteit is wat lastig uit te leggen. Ik maak het simpel: behalve dat je twee 2 ouders ‘hebt’, ‘ben’ je ook nog eens een product van twee ouders. Je bestaat genetisch voor de helft uit je vader en voor de andere helft uit je moeder en de daarbij behorende familielijnen. Als je de andere ouder beledigt, beledig je in de ogen van je kind dus niet alleen die ouder, maar ook een deel van hem- of haarzelf. Dat gevoel gaat vooral een rol spelen als ouders niet meer bij elkaar zijn.
In de eerste (ongeveer) twee jaar van een kinderleven vindt de hechting plaats. Als een kind voelt en weet dat er adequaat op zijn behoeften wordt gereageerd door stabiele verzorgers, zal hij zich veilig kunnen hechten aan die persoon. Een klein kind is volledig afhankelijk van zijn verzorgers. Hij kan nog niet zeggen wat hij wil of wat eraan scheelt. Een baby kan dat alleen via non-verbale signalen proberen duidelijk te maken. Die signalen leer je lezen doordat je betrokken bent bij de zorg. Hoe meer je voor een kind zorgt, des te beter weet je wat hij nodig heeft.
Door de fysieke verbondenheid van moeders (zwangerschap, baren en borstvoeding) gaat dat bij moeders meestal vanzelf, sneller, soepeler. Vaders hebben die directe fysieke connectie niet. Bij hen wordt dat in de eerste levensjaren opgebouwd, door hun aanwezigheid en betrokkenheid bij het kindje. De mate van verzorging door vaders kan heel erg verschillen. Veel vaders zorgen vanaf het begin (luiers verschonen, ’s nachts voeden etc.), maar ik heb ook nogal wat jonge mannen in mijn omgeving horen zeggen “ik kan niet wachten tot ze 2 of 3 is, want dan kan ik er wat mee”. En ook al ben je niet het zorgende type, als je samenwoont bouw je toch vanzelf een band op omdat je je kind regelmatig ziet. Je kind kan erop vertrouwen dat je er zult zijn als ze wat ouder is.
Als je in deze periode uit elkaar gaat gebeurt er dus heel veel. Het tijdstip van de scheiding maakt veel uit: kort na de geboorte kent een kind je nauwelijks en vergeet ze je ook weer snel als er niet regelmatig contact is. Als het kind 1,5 jaar is en je al die tijd hebt samengewoond, is een kindje al veel meer aan je gehecht. Het maakt ook veel uit hoeveel zorgtaken je op je nam. Als je niet zo betrokken was bij de directe zorg, voel je minder aan wat je baby nodig heeft. Hoe jonger het kind en hoe minder je ervoor zorgde, des te groter kan de angst zijn om geen band met je kind op te kunnen bouwen na een scheiding.
Die angst om je kind kwijt te raken, wordt ook gevoed door het nog altijd heersende idee dat moeders vooropgesteld worden in de hulpverlening, rechtbanken en het publieke beeld. Als reactie gaan vaders soms hun kind claimen. Het vertrouwen is laag dat het allemaal vanzelf goed komt en ze eisen uitgebreide omgang met hun baby. Ik hoor regelmatig: “Als ik nu niet alles opeis gaat dat nooit meer gebeuren”.
Moeders voelen zich daar dan weer slecht bij vanwege die fysieke connectie met hun baby en omdat ze bang zijn dat de vaders minder goed in staat zijn om de behoeften van de baby te herkennen. Zij kunnen de baby moeilijk loslaten, raken gestrest en samen belanden de ouders dan in een negatieve spiraal. Dat betekent meestal ook stress bij de baby. Bij de ene meer dan de andere. Baby’s voelen sfeer in huis en de stemming van hun verzorgers en zij kunnen dat alleen uiten door moeilijk gedrag (vastklampen, slecht eten, moeilijk in slaap komen).
** Ik ga hier voor het gemak uit van een hetero stel: de biologische ouders die allebei in het leven van het kind zijn. Mijn excuses voor alle andere vormen van ouderschap. Natuurlijk kunnen ook andere verzorgers de ouderrol overnemen, 2 vaders, 2 moeders, een ander familielid of zelfs vreemden, maar het verhaal over identiteit blijft hetzelfde.
Marianne Laarakker/Nijmegen
Lees meer over vaders op vaders (2)
Over moeders: moeders (1) en moeders (2)